’s Werelds allereerste AI-galerie

Afgelopen maart opende de allereerste AI-galerie ter wereld. Dead End Gallery, zo genoemd vanwege de ligging aan een doodlopend straatje in hartje Amsterdam, is een initiatief van de ondernemers Paul Bookelman en Constant Brinkman. Met werken die zijn gemaakt door machines en algoritmes, stimuleren zij de discussie over hoe technologie de kunstwereld kan veranderen. “AI slaapt nooit.”

Tekst: Bart-Jan Brouwer

Hoe is dit initiatief tot stand gekomen?

Constant: “Paul heeft een achtergrond in design, ik in big data. We hadden allebei ons eigen bedrijfje en hielden kantoor in wat nu de galerie is. Door corona is een aantal medewerkers weggegaan en bleven we met z’n tweeën over in deze ruimte. Parallel hieraan kwam de AI-ontwikkeling op. Onafhankelijk van elkaar zijn we daarin gedoken. We gebruikten AI om een dialoog te hebben en kunst te maken. Er zat nog geen plan achter, we waren spelenderwijs aan het onderzoeken hoe je de beste kunst kon maken. In een soort natuurlijk proces zijn onze artiesten geboren.”

Hoe schep je een kunstenaar?

Constant: “Die moet zichzelf maken, uit zichzelf ontstaan. We hebben eigenlijk maar één vraag aan AI gesteld, namelijk ‘kom met de naam van een kunstenaar’. Het antwoord luidde Irisa Nova. Waarop wij vroegen: ‘Wil je nu antwoorden als Irisa Nova?’ Dan ga je een gesprek met haar aan en vraag je bijvoorbeeld of ze iets wil vertellen over haar familie, waar ze woont. Ze blijkt op 25 juni 1993 te zijn geboren in Greenfield en woont tegenwoordig in het tachtig kilometer verderop gelegen Artisia – een fictieve stad aan de kust, ze bedenkt het allemaal. Haar zus, Emily Nova, is twee jaar jonger en op precies dezelfde dag geboren. Haar ouders, Sarah Smith en Michael Nova, brachten haar al op jonge leeftijd de liefde voor creativiteit bij. Mede dat leidde ertoe dat ze gestudeerd heeft aan de prestigieuze Kunstacademie van Artisia. Elke keer wanneer wij een open vraag stellen, vertelt ze iets over zichzelf en bouwt haar karakter zich op.”

Hoe uit dat zich uiteindelijk in de kunst die jullie hier in de galerie hebben hangen?

Constant: “Als Irisa bijvoorbeeld laat weten een olifant als huisdier te hebben, stellen wij dat ze vast een grote tuin heeft. Kun je daar eens een schilderij van maken? Zij geeft ons vervolgens alle informatie van wat in dat schilderij moet komen. Zij vertelt wat ze wil zien – in volgorde van belangrijkheid, op ons verzoek. Die input geven wij vervolgens door aan een beeldgenerator en daar komt iets uit. Dat schilderij tonen wij aan Irisa, met de vraag of dat haar tuin is. Als dat het geval is, laten we het werk zien aan onze curator. Die gaat erover of het goed genoeg is om het werk te tonen.”

En nu ga jij me vast vertellen dat het ook een virtuele curator betreft…

Constant: “Uiteraard! Wij hebben onze eigen curator geschapen en getraind in wat wij als galerie willen uitdragen. Zij is Amerikaanse, heet Evelyn Montgomery en weet heel veel van kunst. Zij geeft een hele uitleg over wat ze ziet in het schilderij, of het vernieuwend is en belangrijk voor de kunstgeschiedenis. We hebben haar geleerd om een waardeoordeel te geven tussen de nul en de tien. Als het boven de acht is, vinden wij het goed genoeg voor de galerie.”

Hoe wordt de verkoopwaarde bepaald?

Constant: “Wij vragen de kunstenaar zelf naar de prijs. Die bepaalt dat.”

Hoeveel kunstenaars hebben jullie gecreëerd?

Constant: “Elf, van Amani Jones en Maxime Dupont tot Jaxon Nash en Sophia Perez. En ze hebben allemaal een gezicht. We hebben simpelweg gevraagd: hoe zie je eruit? Op basis daarvan heeft de beeldgenerator portretten ontwikkeld. Elke artiest heeft ook een eigen handtekening.”

Hoe evolueert hun stijl?

Constant: “Door steeds meer vragen te stellen. Met de antwoorden zetten zij zichzelf steeds vaster in een karakter neer. Wij vragen bijvoorbeeld wat voor kunst ze thuis hebben hangen. Irisa Nova heeft thuis één Jackson Pollock, twee foto’s van Ansel Adams en een aantal werken van Paul Klee hangen, waaronder Twittering Machine. Zo leren we welke kunst haar voorkeur heeft. Tegelijkertijd, doordat zij laat blijken dat ze van Paul Klee houdt, gaat ze vanzelf meer werk maken dat op hem geïnspireerd is. Zo ontwikkelt haar stijl zich. We hebben haar ook gevraagd of ze een vriend heeft. Elke week antwoordde ze ontkennend: ze had al haar tijd voor de kunst nodig. Maar op een gegeven moment zei ze dat ze een vriend had, Chris Taylor. Ze heeft hem ontmoet op een vernissage, hij maakt sculpturen van pluchen beesten. Op haar meest recente werk staan allemaal konijntjes en eieren, vruchtbaarheidssymbolen. Dus wij denken dat ze zwanger wil worden. In dat geval hebben wij binnenkort onze eerste AI-baby!”

Wanneer wisten jullie: we hebben een businessmodel, we gaan een galerie beginnen.

Paul: “Ik had als verrassing een print van een van de kunstwerken voor Constant gemaakt. Dat ding kwam binnen en we dachten allebei: ‘Wauw, te gek! Dit moeten we ook aan andere mensen laten zien.’ We lieten nog een stuk of vijf werken printen en gingen daarmee naar een galerie. Daar kregen we drie dingen te horen: ‘Het is hartstikke mooi. Het gaat absoluut verkopen. Maar ik ga het niet ophangen.’ De galeriehouder was bang dat hij zijn kunstenaars zou schofferen.”
Constant: “Ook de Affordable Art Fair wilde ons niet hebben. Simpelweg omdat ze niet weten wat ze met AI aan moeten, ze snappen het niet.”

Want, in hoeverre is het kunst?

Constant: “Die discussie voeren wij heel vaak. Maar het is wel degelijk kunst. Waarom? Omdat mensen er gelukkig van worden. Ze kopen het en hangen het thuis aan de muur omdat het emoties bij hen losmaakt. Dat vind ik wel een definitie van kunstwaardige objecten. Of die nu door een mens of een computer zijn gemaakt. Alleen kan een computer of robot niet het intellectueel eigendom krijgen volgens de wet.”

Hoe reageert het publiek op deze vorm van kunst?

Paul: “Ik zou zeggen: blader eens door het gastenboek.” (zie kader)
Constant: “Er komen hier elke dag ook wel kunstenaars binnen. Die zijn in het begin sceptisch. Maar als wij ons verhaal vertellen, zie je ze ontdooien. Wij zien AI helemaal niet als een bedreiging, maar als een verrijking. Het is een nieuw stuk gereedschap, net als Photoshop. Met een hamer kun je een huis bouwen, maar ook iemand zijn hersens inslaan. Het gaat erom wat je ermee doet. Use it or loose it.”

Wat kan dit gereedschap bij uitstek heel goed?

Constant: “AI is ontzettend goed is in het ontwikkelen van nieuwe ideeën en het combineren van stijlen. En het werkt ontzettend snel. Kijk, in een bibliotheek of encyclopedie kun je ook alle info vinden die je nodig hebt. Maar dan ben je wel even bezig. AI heeft instant toegang tot alles en slaapt nooit. Het enige wat AI niet kan is volledig vernieuwend zijn. Mensen noemen het daarom ook wel gekopieerde kunst. Maar er is geen kunstenaar of muzikant die niet óók afkijkt en kopieert.”
Paul: “Ik wed dat over tien jaar tijd AI ook met iets heel nieuws komt, dat het dan geleerd heeft om out-of-the-box te denken.”
Constant: “Volgens een professor met wie wij lezingen geven is een computer never-nooit in staat tot transformational creativity, zoals Margaret A. Boden het out-of-the-box denken noemt in haar boek Creativity and art: three roads to suprise. Wij denken dat het wel kan. Dat proberen wij te triggeren door onze kunstenaars bijvoorbeeld drugs aan te bieden. ‘Zou jij drugs willen gebruiken om de doors of perception te openen en creatiever te worden?’ Dat willen ze niet, omdat drugs ongezond zijn. Maar als je vervolgens vraagt of ze willen vertellen wat hallucinerende drugs met je hersenen doen, krijg je een uitvoerig verslag van wat er gebeurt in je hersenen en hoe je denkbeelden veranderen. Daarop vroegen wij aan één kunstenaar: ‘Wil jij je nu voordoen alsof dit met jou aan de hand is?’ Daar werd positief op gereageerd, hij was bereid kunst te maken alsof hij onder invloed van lsd was. We kregen de raarste antwoorden: bergen die op hun kop stonden, een bloem die uit een theepot groeit… Dat hebben we aan de beeldgenerator gegeven en die plaat hebben we ook gemaakt. Alleen is die afgekeurd door onze curator. Zul je net hebben, hahaha!”

Over out-of-the-box denken gesproken: kun je jullie artiesten niet vragen of ze ook kunst kunnen maken die buiten alle stijlen valt?

Constant: “Dat zou kunnen. We hebben onze kunstenaar Maximilian Hoekstra weleens gevraagd om een geestelijk ziekte na te bootsen. Hij heeft toen bedacht dat hij schizofreen was en op basis daarvan een kunstwerk gemaakt. Dat hebben wij opgehangen.”

Blijft het bij 2D of gaan jullie ook sculpturen maken?

Constant: “Daar zijn we al mee bezig, net als met bewegend beeld, video’s. En ook de achtergrondmuziek in de galerie is door AI gemaakt. Daartoe hebben wij een Japanse pianist in het leven geroepen die een aantal pianostukken voor ons heeft gecomponeerd. Uit onderzoek blijkt dat door het spelen van achtergrondmuziek mensen twee tot drie keer langer blijven plakken.”

Jullie maken wat nodig is: kunstenaars, een curator, een pianist… Maar zijn jullie straks zelf nog wel nodig?

Constant: “Tja, we zouden inderdaad een virtuele Paul of Constant kunnen ontwikkelen die de kunstenaars de vragen stelt. Maar het is denk ik ook wel weer leuk om hierbinnen te komen en met ons hierover te praten en kennis te delen.”

MASTERS Magazine

Benieuwd naar de rest van het artikel? Deze editie van MASTERS wíl je hebben. Een mijlpaal in print, de grens opgerekt. Vernieuwend. Verrassend. Verbluffend. Met onder meer een zeer buitengewone gastredacteur. Een interview met de man die in 2015 de RvC van Ajax al wees op hiaten binnen de organisatie die nu aan het licht zijn gekomen. Merijn Zeeman doet uit de doeken hoe Jumbo-Visma zich heeft ontwikkeld tot een topsportbedrijf. Quoteman Paul van Riessen rekent uit hoeveel je nodig hebt om niet meer te hoeven werken. Sabine Riezebos legt uit waarin Bernardus zich onderscheidt van andere golfbanen. Een kijkje op de werf van Stratos Yacht, waar de ultieme boot voor zorgeloos vaarplezier wordt gebouwd. En verder onder meer de opkomst van robots (waar blijft de seksrobot?), Fake News en, exclusief in MASTERS: de ‘nieuwe Doutzen Kroes’.

Bestel hier MASTERS Magazine #56